Tokom dugog historijskog razvoja računovodstva nastajale su njegove različite defnicije od velikog broja pojedinaca i računovodstvenih institucija zbog različitih pristupa, tehničke osnove računovodstva, ciljeva i korisnika izvještavanja.
Defnisanje računovodstva je često istraživački izazov, ali nije ni lagan zadatak računovodstvenih istraživača. Istraživanje uloge i strukture računovodstva je zahtjevan istraživački zadatak posebice u savremenim uvjetima globalizacije finansijskih tržišta i savremene informatičke tehnologije.
U računovodstvenoj literaturi razvijenih zemalja najčešće se navode slijedeći aspekti:
• računovodstvo kao vještina, tehnika ili umijeće;
• računovodstvo kao naučna disciplina;
• računovodstvo kao uslužna funkcija pravne osobe / kompanije;
• računovodstvo kao dio upravljačkog računovodstvenog sistema pravne
osobe / kompanije.
Računovodstvo kao vještina, tehnika ili umijeće
Računovodstvo kao vještina, tehnika ili umijeće najstarija je defnicija koja pod računovodstvom podrazumijeva vještinu ili umijeće evidentiranja poslovnih događaja. Ta defnicija potječe još od vremena srednjovjekovnih talijanskih porodica (značajna je frentinska porodica medici).
Sličnu defniciju je donio 1941. godine Američki institut ovlaštenih javnih računovođa (AICPA) koji računovodstvo definiše kao “vještinu evidentiranja, klasifkovanja i sumiranja u novcu izraženih poslovnih transakcija, kao i interpretacija rezultata te vještine”.
O računovodstvu se često govori kao o poslovnom jeziku ili jeziku finansijskog odlučivanja, a treba ga savladati raznom literaturom ili tečajem računovodstva u cilju upravljanja kompanijom.
Računovodstvo kao naučna disciplina
U fokusu mnogih autora je defnisanje računovodstva kao naučne discipline. E. S. Hendriksen daje najvažniju defniciju računovodstva kao naučne discipline i tvrdi: “Računovodstvo kao teorija može se definisati kao logično zaključivanje na temelju uspostavljanja načela koja pružaju okvir u kojem djeluje računovodstvena praksa, ali i vodič za razvoj nove prakse i postupaka.”
Prema sistematizaciji disciplina “studija ekonomije i manadžmenta”, dva su područja istraživanja sa pripadajućim disciplinama u koje je uključeno računovodstvo:
1) funkcionalno računovodstvo (finansije, marketing, upravljanje ljudskim
potencijalima i upravljanje proizvodnjom) i
2) instrumentalno računovodstvo (nauka o kompjuterima, menadžment, upravljačka ekonomika i kvantitativna analiza).
Svaka od tih naučnih disciplina, pa tako i računovodstvo, ima svoja pozitivna i normativna obilježja.
Pozitivna obilježja računovodstva, odnosno računovodstvene teorije obuhvataju sva postojeća znanja o računovodstvenim pojmovima, kategorijama, načelima, postupcima, metodama i instrumentima.
To je znanje o računovodstvenom kategorijalnom sistemu. Normativni dio računovodstva znači primjenu usvojenih računovodstvenih načela, postupaka, metoda i instrumenata radi postizanja određenih ciljeva.
Taj dio računovodstva obuhvata pozitivne zakonske propise iz područja računovodstva i usvojene računovodstvene standarde koji predstavljaju okvir za defnisanje računovodstvene politike.
Računovodstvena teorija (načela, metode i sl.) razvija se na temelju istraživanja računovodstvene prakse. Prema tome, računovodstvena praksa nadopunjuje teoriju, a vrijedi i obratno.
Računovodstvo kao uslužna funkcija
Kada se pravna osoba – kompanija posmatra kao skup funkcija nesporno je da je računovodstvo jedna od uslužnih funkcija koja “generira” računovodstvene informacije za njihove korisnike. Prema tome, jedna grupa autora ističe defniciju:
”Računovodstvo je uslužna aktivnost kompanije. Funkcija računovodstva je
pružanje računovodstvenih informacija o poslovnim događajima zainteresovanim stranama kao što su menadžeri, investitori i kreditori.”
Računovodstvo kao uslužnu funkciju, koja pruža relevantne računovodstvene informacije internim i eksternim korisnicima defniše i AICPA koji tvrdi da “računovodstvo treba osigurati kvantitativne informacije, primarno fnansijske prirode o poslovanju kompanije s namjerom njihova korištenja u poslovnom odlučivanju”.
Informacije koje pruža računovodstvo u svrhu poslovnog odlučivanja trebaju zadovoljiti slijedeća kvalitetna obilježja:
– važnost,
– pouzdanost,
– uporedivost i
– razumljivost.
Računovodstvo kao dio upravljačkog informacionog sistema pravne osobe
Razvojem informatičke tehnologije sedamdesetih i osamdesetih godina sve je češća defnicija računovodstva kao dijela informacionog sistema. Jedna od široko prihvatljivih defnicija računovodstva kao sistema je slijedeća:
“Računovodstvo je informacioni sistem. Računovodstveni informacioni sistem je podsistem upravljačkog informacionog sistema”.
Ta defnicija računovodstva kao informacionog sistema je detaljnije razrađena i konkretizirana i glasi: “Računovodstvo je informacioni sistem koji mjeri poslovne događaje, procesira informacije u izvještaje, te komunicira pomoću informacija s donosiocima odluka pravne osobe”.
Računovodstvo, iako se tretira kao podsistem višeg upravljačkog informacionog sistema također predstavlja sistem sa svim elementima koji su međusobno
povezani (input, proces i output), ilustrira se ovako:
Kako je prikazano na slici, računovodstvo kao informacioni sistem ima slijedeće elemente:
– vrednovanje, odnosno mjerenje ili kvantificiranje poslovnih događaja u vrijednosnim pokazateljima, te njihovo evidentiranje na računima
(input),
– procesiranje ili obrada podataka u poslovnim knjigama i izrada fnansijskih izvještaja, te
– objavljivanje fnansijskih izvještaja kojim računovodstvo komunicira sa unutarnjim i vanjskim korisnicima fnansijskih izvještaja i tako im pruža informacije potrebne za poslovno odlučivanje (output)
